Είναι λίγο χαζή η ερώτηση, αλλά δεν βρήκα κάτι σχετικό όποτε σκέφτηκα μήπως γνωρίζεις κάτι παραπάνω. Τι ποσοστό του ανδρικού πληθυσμού έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις; Πολεμούσαν και οι απλοί χωρικοί; Η μόνο οι ανώτερες τάξεις;
Είναι λίγο χαζή η ερώτηση, αλλά δεν βρήκα κάτι σχετικό όποτε σκέφτηκα μήπως γνωρίζεις κάτι παραπάνω. Τι ποσοστό του ανδρικού πληθυσμού έλαβε μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις; Πολεμούσαν και οι απλοί χωρικοί; Η μόνο οι ανώτερες τάξεις;
Ο μέγιστος αριθμός που κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν ήταν 10.000. Να τους διπλασιάσουμε και να τους κάνουμε 20.000. Η Ελλάδα στα 1830 είχε πληθυσμό γύρω στις 800.000. Ας πούμε πως οι αρσενικοί ήταν 400.000 . Άρα πολέμησε το πολύ το 5 % του αρσενικού πληθυσμού.
Όλες οι τάξεις πήραν μέρος. Αγρότες , ποιμένες , έμποροι , ιερείς, προεστοί κ.λπ.
1 .
Τους μεν κενούς ασκούς το πνεύμα διίστησι , τους δε ανοήτους ανθρώπους το οίημα. ( Σωκράτης [ στον Στοβαίο ] )
Προέλλην έγραψε:Καλά που υπάρχουν και οι Ευρωπαίοι περιηγητές, φιλέλληνες μαχητές και στρατιωτικοί της εποχής και ξέρουμε τι ακριβώς καπνό φουμάρανε όλοι αυτοί.
Αναθρεμμένοι με τους κλασικούς και λαχταρώντας να αντικρίσουν τους τόπους όπου οι κληρονόμοι του αρχαίου κόσμου ξαναζωντάνευαν τη δόξα του, οι εθελοντές πλησίαζαν την Πελοπόννησο μ' ένα ρίγος προσμονής που είναι δύσκολο να το συλλάβει μια πιο κυνική εποχή. Ένας νεαρός αξιωματικός του πυροβολικού, αφιερώνοντας το έργο του στην ευρωπαϊκή νεολαία, αγόρευε γεμάτος συγκίνηση: «Χαίρετε, ω άλση της Αρκαδίας, χώρα ερατεινή των Θεών, ορεινά καταφύγια των Ορεάδων, αγαπημένοι λόγγοι των ποιμένων, ευώδη υψίπεδα όπου ο Παν, οι Δρυάδες και οι νύμφες παίζουν ανέμελα υπό τους ύμνους της αθώας Βουκολικής!» Η αποβίβαση έφερνε την πρώτη επαφή με την πραγματικότητα. Ο νεαρός Γερμανός Φραντς Λήμπερ είδε τον ήλιο ν' ανατέλλει πάνω από την Πελοπόννησο και ατένισε τα χιονοσκέπαστα βουνά της, καθώς το καράβι τους έδενε έξω από το Ναυαρίνο. Αφού ήρθε προς το μέρος τους ένα μικρότερο σκάφος για να μάθει νέα, δύο Άγγλοι αξιωματικοί έκαναν κουπί από ένα πολεμικό πλοίο αγκυροβολημένο στο λιμάνι και σκαρφάλωσαν πάνω: «Μας έδωσαν μια πολύ αποκαρδιωτική περιγραφή της κατάστασης των Ελλήνων και τους χαρακτήρισαν μεγάλους απατεώνες. Μας λυπόνταν, είπαν, και δήλωσαν πως βαδίζαμε δίχως άλλο προς την καταστροφή μας». Ο Λήμπερ και οι σύντροφοί του αγνόησαν αυτά τα λόγια ως ανυπόστατα: στο κάτω-κάτω ήταν λόγια Βρετανών αξιωματικών, κι ήταν γνωστό ότι πολλοί απ' αυτούς αντιπαθούσαν σφόδρα τον αγώνα των Ελλήνων. Υπήρχαν όμως κι άλλες προειδοποιήσεις που δεν εισακούστηκαν, οι οποίες έφτασαν ν' αποτελούν ρητορικά στερεότυπα στα απομνημονεύματα της εποχής. Ήταν οι γενναιόδωροι Έλληνες καπετάνιοι σ' ένα άλσος έξω από την Καλαμάτα, που έκαναν το τραπέζι στους νεοφερμένους από την Ευρώπη και τους είπαν να μην πάνε στην Τριπολιτσά, γιατί ο πρίγκιπας Δημήτριος Υψηλάντης ήταν αδύναμος, παρά να μείνουν καλύτερα και να πολεμήσουν μαζί τους· ήταν ο αξιωματικός που τον προειδοποίησαν να μην εκθέτει τα λεφτά του σε κοινή θέα και να έχει πάντα μαζί του πιστόλι και μαχαίρι· ήταν ο Αιγυπτιώτης Έλληνας που είπε σ' έναν Πρώσο να μην εμπιστεύεται τους Μοραΐτες παρά να γυρίσει πίσω στο Ναυαρίνο με αυτόν και τους συντρόφους του.
Από τη στιγμή που πάτησαν στη στεριά, οι περισσότεροι εθελοντές βρέθηκαν γρήγορα σ' έναν κόσμο διαφορετικό απ' οτιδήποτε είχαν φανταστεί, αφού δεν είχε σχεδόν τίποτα να κάνει με τις ονειροπολήσεις τους γύρω από την αρχαιότητα. Το κύριο λιμάνι στον νότο ήταν η Καλαμάτα και πολλά σκάφη πήγαιναν κατευθείαν εκεί. Ήταν γνωστό πως βρισκόταν στα χέρια των Ελλήνων, γιατί από εκεί είχε απευθύνει ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης μια πομπώδη έκκληση για διεθνή βοήθεια εκείνο τον Μάρτιο, εκ μέρους των «Σπαρτιατών μαχητών» του και της «Μεσσηνιακής Συγκλήτου», ένα ισχυρό έναυσμα για τους θιασώτες του κλασικού κόσμου, που έλαβε μεγάλη δημοσιότητα στον ευρωπαϊκό τύπο. Έτσι, πολλοί εθελοντές που αποβιβάζονταν εκεί περίμεναν να δουν έναν ελληνικό στρατό αποτελούμενο από Σπαρτιάτες πολεμιστές και μια πολιτική ηγεσία με τη μορφή συγκλήτου ή συνέλευσης. Αντί γι' αυτό, βρήκαν πολλούς σκληροτράχηλους οπλισμένους Μανιάτες αραχτούς στα καφενεία. Ο Φραντς Λήμπερ και οι σύντροφοί του, που είχαν αψηφήσει φουσκωμένα ποτάμια και θύελλες για να φτάσουν ως εκεί, βρήκαν κάποιον που μιλούσε γαλλικά και τον ρώτησαν που ήταν η Σύγκλητος, για να λάβουν την απάντηση ότι «δεν γνώριζε τίποτε παραπάνω γι' αυτό απ' οποιονδήποτε άλλον στην Καλαματιά». Ο διοικητής της πόλης ήταν ένας πρώην έμπορος από την Τεργέστη, που είχε φύγει για να γλυτώσει από τους πιστωτές του. Ένας εθελοντής θυμόταν την έκπληξή του όταν τον είδε: «Ήταν γέρος, κοντός και πολύ χοντρός. Φορούσε μαύρα κι ένα μαύρο πηλήκιο, με μια νεκροκεφαλή και τις λέξεις Ελευθερία ή Θάνατος». Έκανε ό,τι μπορούσε για να βρει στέγη και τροφή στους νεοφερμένους, αλλά σε γενικές γραμμές κατάλυμα σήμαινε ύπνο στο πάτωμα και το φαγητό ήταν μαύρο ψωμί και βραστή προβατίνα. Ένας Γερμανός αξιωματικός του πυροβολικού κατέγραψε «την έκπληξη και την απορία» του που τα πράγματα ήταν τόσο διαφορετικά απ' ό,τι στην Ευρώπη: «όλα μου φαίνονταν τόσο καινούργια», τα μουλάρια και οι καμήλες, τα τουρμπάνια, ακόμα και η ζέστη. Όταν αυτός και οι συνεπιβάτες του, κουρασμένοι και εξαντλημένοι μετά από δεκαοκτώ μέρες στη θάλασσα, εισήλθαν σε μικρή φάλαγγα στην πόλη, μες στην παρδαλή ποικιλία των στολών και των πολιτικών τους ρούχων, μ' έναν τυμπανιστή να προπορεύεται και τις αποσκευές τους πάνω στις καμήλες, θα πρέπει ν' αποτέλεσαν, αναλογιζόταν αργότερα, ένα «κωμικό» θέαμα.
Ο Απόστολος Μαυρογένης (Πάρος, Ιανουάριος 1792 - Αθήνα, 7 Νοεμβρίου 1906) ήταν αρχίατρος, συνταγματάρχης και αγωνιστής του 1821.
Γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1792 στην Πάρο, γιός του Ιωάννη "Τζανή" Μαυρογένη, γόνος της ξακουστής οικογένειας των Μαυρογένηδων με μεγάλη ιστορία και οικονομική επιφάνεια και με απώτερη καταγωγή από την Κρήτη και της Ζαμπέτως Κονδύλη. Μέλη της οικογένειας του είχαν λάβει ανώτατα αξιώματα από την Οθωμανική Πύλη, ενώ πολλοί άλλοι είχαν υψηλές επιδόσεις στα γράμματα. Η οικογένεια του Απόστολου αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το νησί λόγω Τουρκικών διωγμών και να μεταβεί στην Μυτιλήνη, όταν αυτός ήταν σε παιδική ηλικία.
Τότε ο Απόστολος για λόγους ασφαλείας, αναγκάστηκε να μεταβεί στον θείο του Στέφανο Μαυρογένη που βρισκόταν στην Βιέννη ως πρέσβης της Τουρκίας. Ζώντας σε ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό περιβάλλον απέκτησε σημαντική μόρφωση την οποία και ολοκλήρωσε μεταβαίνοντας στην Πίζα όπου σπούδασε την ιατρική, επιστήμη ιδιαίτερα δημοφιλή εκείνη την περίοδο. Ο Μαυρογένης μιλούσε Γαλλικά, Αραβικά, Τουρκικά και Ιταλικά, γεγονός πολύ σπάνιο για εκείνη την εποχή.
Η επανάσταση του 1821 βρήκε τον Μαυρογένη στην Ιταλία να ολοκληρώνει τις σπουδές του. Το νέο του ξεσηκωμού τον ενθουσίασε και χωρίς δεύτερη σκέψη εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο και μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι έφτασε μαζί με 7 Ιταλούς συντρόφους του στην επαναστατημένη Ελλάδα. Αμέσως γνωρίστηκε με τον Κολοκοτρώνη τον οποίο είχε ακολουθήσει στον θρίαμβο στα Δερβενάκια, τον Παπαφλέσσα και τον Νικηταρά. Κατά την διάρκεια του Αγώνα πολύ λίγοι γιατροί προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στα Ελληνικά στρατόπεδα εκ των οποίων η συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν ξένοι. Γενικά οι υγειονομικές υπηρεσίες στην Επαναστατημένη Ελλάδα ήταν ανύπαρκτες και πολύ συχνά οι σοβαροί τραυματισμοί στην μάχη οδηγούσαν σε σίγουρο θάνατο. Για τον λόγο αυτό, τα πρόσωπα που γνώριζαν ακόμη και τις βασικές αρχές της ιατρικής επιστήμης είχαν μεγάλο κύρος στην επαναστατημένη Ελληνική κοινωνία.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι υπηρεσίες του Μαυρογένη υπήρξαν πολύτιμες και αναγνωρισμένες σε σημείο ώστε όταν ήρθε ο Καποδίστριας και δόθηκαν τα πρώτα αξιώματα, ο Μαυρογένης διορίστηκε πρώτος στρατιωτικός ιατρός στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Σαλαμίνας με μισθό 70 φοίνικες και τρεις μερίδες ψωμιού. Σύμφωνα με μαρτυρίες των διοικητών του ο Μαυρογένης δεν περιορίστηκε μόνο στο να προσφέρει αμισθί τις ιατρικές του υπηρεσίες, αλλά πολέμησε με καρτερία και γενναιότητα στην πρώτη γραμμή στις μάχες της Δραμπάλας και των Δερβενίων κατά του Ιμπραήμ.
Επί της βασιλείας του Όθωνος του αναγνωρίστηκε μια μικρή τιμητική σύνταξη με την οποία έζησε ξεπερνώντας τα 100 χρόνια. Τιμήθηκε με πολλά παράσημα και διακρίσεις τόσο από τον Όθωνα όσο και από τον Βασιλιά Γεώργιο ενώ ήταν πολύ συχνά καλεσμένος στις εκδηλώσεις τους. Παρά το προχωρημένο της ηλικίας του διατηρούσε την πνευματική του διαύγεια, έχοντας όμως χάσει την όραση του. Την τελευταία του συνέντευξη την έδωσε στον δημοσιογράφο και λογοτέχνη Ζαχαρία Παπαντωνίου για λογαριασμό της εφημερίδας "Σκρίπ" το 1904. Πέθανε στην Αθήνα στις 7 Νοεμβρίου 1906, τελευταίος από τους σημαντικούς αγωνιστές του 1821. https://el.m.wikipedia.org/wiki/Απόστολος_Μαυρογένης
Ακρίδης Κατσαριδόπουλος έγραψε:Ο τελευταίος εν ζωή αγωνιστής;
114 ετών ; Πολύ δύσκολο μου φαίνεται. Ο Παττακός έφτασε 104 ετών και σύμφωνα με τα λεγόμενά του η μάνα του ως τα 108. Είχα διαβάσει και για ένα πρωτοπαλίκαρο του Νταβέλη που έζησε ως τα 135 .
0 .
Τους μεν κενούς ασκούς το πνεύμα διίστησι , τους δε ανοήτους ανθρώπους το οίημα. ( Σωκράτης [ στον Στοβαίο ] )
Το τέλος της ελληνικής εξέγερσης στις Ηγεμονίες, η διάλυση των λεγομένων «Αρναούτηδων» ή «Αρκαντάσηδων», της πολυσυλλεκτικής αυτής μισθοφορικής δύναμης που λίμναζε εκεί, και η θλιβερή εξέλιξη της συνεργασίας, αφενός με τον Tudor Vladimirescu αφετέρου με τον Καραγιώργη, απέκοψαν τη βαλκανική ενδοχώρα από τις εξελίξεις στη Νότια Ελλάδα. Το κλίμα για τους έλληνες πρόσφυγες από τις ηγεμονίες, που είχαν καταφύγει στην Τρανσυλβανία, ήταν βαρύ. Βέβαια, οι προσπάθειες επανασύνδεσης με τους Σέρβους και τους Μαυροβούνιους επαναλήφθηκαν μεταξύ 1823 και 1826 και μάλιστα, όπως φαίνεται, στη βάση μιας χριστιανικής ελληνικής ομοσπονδίας βαλκανικών περιοχών, σαν κι αυτήν που είχε ονειρευτεί ο Ρήγας. Στις περιοχές αυτές συγκαταλέγονταν η Σερβία αλλά και η Βουλγαρία, των οποίων οι ελεύθεροι κάτοικοι στο μέλλον θα ονομάζονταν επίσης «Έλληνες». Τα σχέδια όμως αυτά, ως γνωστόν, δεν καρποφόρησαν διόλου. Δύο μόνο χρόνια αργότερα ο Καποδίστριας, αποδέχθηκε ότι κι αυτή ακόμη η Μακεδονία είχε κυριευτεί από τους Σλάβους και πολλές άλλες φυλές, αυτό προτίμησε να προσδιορίσει τα επιθυμητά και συμφερότερα όρια της Ελλάδας στο ύψος του Ολύμπου και του Αλιάκμονα. Ο βαλκανικός της περίγυρος είχε ξεμακρύνει καταφανώς και, υπ’ αυτήν την έννοια, η προσπάθεια του Κωνσταντίνου Οικονόμου να αποδείξει τη γλωσσική συγγένεια των Σλάβων με τους Έλληνες μέσω της «θρακοπελασγικής» ήταν μια άσκηση επί χάρτου και μάλιστα επί πληρωμή. Αργότερα, όμως, θα ερχόταν εκ νέου στο προσκήνιο.
Μοναδική ζωντανή εξαίρεση της απόκλισης αποτέλεσαν μερικές εκατοντάδες σλαβόφωνων πολεμιστών, κατάλοιπα του στρατού του Υψηλάντη και των επίσης αποτυχημένων μακεδονικών κινημάτων του 1821-22. Αυτοί συμπλέχτηκαν σε απροσδιόριστες αναλογίες με διαφόρους βούλγαρους κι άλλους σλάβους υποτακτικούς και αγωγιά τες των τουρκικών δυνάμεων, που περιστασιακά δραπέτευσαν ή αιχμαλωτίστηκαν από τους Έλληνες, αλλά και με πρόσφυγες από άλλες περιοχές των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας. Ο Γιάννης Βλαχογιάννης, σχολιάζοντας τα απομνημονεύματα του Κασομούλη, αναφέρει ότι στη χιλιαρχία του Νικολάου Κριεζώτη, που οργανώθηκε το 1828, υπήρχε μια εκατονταρχία, του σέρβου Χρήστου Μπαϊρακτάρη, όπου υπηρετούσαν, μεταξύ άλλων, Βούλγαροι και Αρβανίτες. Σε μια άλλη εκατονταρχία, της προσκόλλησης, υπηρετούσαν υπό τις διαταγές του Ευθυμίου Σμυρναίου Αρβανίτες, Τούρκοι και «νεοφώτιστοι Χριστιανοί». Στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας συναντούμε επίσης συχνές αναφορές σε ανδραγαθίες και προαγωγές Μαυροβουνιωτών (ή Σκλαβούνων), του Βάσσου, συμπολεμιστή του Κριεζώτη, και του αδελφού του, του Ράδου πρωταγωνιστή του ολοκαυτώματος των Ψαρών, του Ιωάννη Ραδοβιτς και του Σπύρου Μαυροβουνιώτη. Βρίσκουμε επίσης την κυριλλική υπογραφή του Στέφου Σέρβου, «σταυροφόρου», αλλά και την αίτηση του πτωχεύσαντος «πρίγκιπα της Σερβίας» Κωνσταντίνου Νεμάνια, να του δώσουν οι Έλληνες άρματα για να πολεμήσει. Σίγουρα όμως η γνωστότερη «βαλκανική» μονάδα του επαναστατικού στρατού ήταν οι «Βούλγαροι» του Χατζηχρήστου, που έδρασε ως επί το πλείστον έφιππη και ίσως, μερικώς τουλάχιστον, να συνδεόταν με μια άλλη στρατιωτική ένωση προσφύ γων, των «Μακεδονο-Θετταλο-Θρακών», που αναφέρονται αργότερα, το 1826.
Η ίδια η ιστορία του Χατζηχρήστου Βούλγαρη ή Δάγκοβιτς είναι τυπική της μεταβατικής πορείας που ακολούθησαν στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα οι πολέμαρχοι της προεθνικής εποχής των Βαλκανίων. Γιος συμπολεμιστή του Καραγιώργη, έφυγε από τη Σερβία λόγω βεντέτας και, μέσω Κύπρου, βρέθηκε τελικά στην Αίγυπτο. Πολέμησε με τον Ιμπραήμ τους μαμελούκους μπέηδες και κατόπιν με τον Χουρσίτ του Χαλεπλήδες. Πιθανότατα ως καβάσης στο χαρέμι του δευτέρου βρέθηκε και αιχμαλωτίστηκε μαζί με δεκάδες βούλγαρους αγωγιάτες στην Τριπολιτσά. Οι Χριστιανοί αυτοί, αφού πρόθυμα άλλαξαν στρατόπεδο, αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα μιας πολυσυλλεκτικής και σκληροτράχηλης μονάδας, που συνέστησε ο Νικηταράς. Ο ίδιος ο Χατζηχρήστος, «αρειμάνιος» αλλά και «απρονόητος», αιχμαλωτίστηκε αργότερα από τον Ιμπραήμ, αλλά απελευθερώθηκε με γαλλική παρέμβαση. Σταδιακά, μετά θάνατον κυρίως, όπως θα δούμε παρακάτω, μεταβλήθηκε σε σύμβολο της αντιτουρκικής βαλκανικής συνεργασίας. Πραγματικά, δεν λείπουν τα τεκμήρια που αποδεικνύουν το θαυμασμό των συγχρόνων του για τα κατορθώματά του. Η πολεμική του κραυγή «ούμρε μπράτκο» [Πέθανε αδέρφι!] έμεινε σήμα κατατεθέν της ορμητικότητας αλλά και της αλλοφωνίας του.
Δεν είναι τις των Ελλήνων, όστις αγνοεί τον Χατζη-Χρίστον Βούλγαρην. Δεν είναι σχεδόν πόλεμος εις τον οποίον δεν παρευρέθη, δεν είναι σχεδόν τόπος όπου δεν εδοξάσθη ο καλός και γενναίος ούτος πατριώτης μ’ όλα ταύτα η αρετή του ανδρός έμεινεν κατά πολλά ηδικημένη.
Έτσι έγραφε το Εκτελεστικό προς το Βουλευτικό, τον Απρίλιο του 1824, προτείνοντας να του απονεμηθεί ο βαθμός του αντιστρατήγου. Τρεις μήνες αργότερα, ο στρατηγός πλέον «Χατζηβούλγαρης» πρότεινε με τη σειρά του και πέτυχε τον προβιβασμό των ανδρών του, μεταξύ αυτών των σέρβων Κώστα και Χρίστου Μπαργιακτάρη, του Γιάγκου Φιλιππουπολίτη και του Γεωργίου Κίρτζαλη.
Αυτή όμως ήταν η μια μόνον όψη των πραγμάτων. Η εξύψωση του Χατζηχρήστου και των ακολούθων του στα αξιώματα δεν ήταν άσχετη με την έκρηξη του πρώτου ελληνικού εμφυλίου και τις αγωνιώδεις προσπάθειες της κυβέρνησης Κουντουριώτη να προσελκύσει άν δρες, ειδικά τους «Βουλγάρους», που είχαν αρχίσει να διαρρέουν από το στρατόπεδο των Κολοκοτρωναίων, αναζητώντας επιπρόσθε τους μισθούς. Πραγματικά, οι Βούλγαροι ενεπλάκησαν δραστήρια στην εμφύλια σύρραξη και, όπως σημείωσε με πικρία ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, «όσα δεν ηδυνήθησαν να κάμουν με τους Τούρκους, έκαμαν έπειτα με τας διαταγάς της Κυβερνήσεως εις την Πελοπόννησον». Για τον Κολοκοτρώνη οι «Γούργαροι», όπως τους έλεγε, ήταν προσωπικοί εχθροί –είχαν σκοτώσει σε ενέδρα τον αδελφό του Πάνο– αλλά η κατηγορία του για δηώσεις δεν απείχε πολύ από την αλήθεια. Πέρα από μια αναφορά των κατοίκων του χωριού Κιβέρι, για να αποζημιωθούν από όσα τους είχαν αρπάξει οι Βούλγαροι και οι Τσάκωνες, υπάρχει και επιστολή του Εκτελεστικού, του Σεπτεμβρίου 1824, για τα πεπραγμένα τους. Οι άνδρες του «πολιτάρχου», πλέον, του Ναυπλίου Χατζηχρήστου –που, ας σημειωθεί, επικοινωνούσαν μεταξύ τους στην τουρκική– είχαν αρπάξει κατοικίες για ίδια χρήση και είχαν επιβάλει στην πόλη αυτή καθεστώς βίας και τρομοκρατίας. Κατέληγε με σκαιότητα στην επιστολή του ο Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, ο Θεοδώρητος Επίσκοπος Βρασθένης, πως «[τ]οιαύται βαρβαρότητες, ίδιαι των υπηρετών των τυράννων, εις την καθέδραν της Ελληνικής Διοικήσεως, όπου και πολίται και ξένοι δια παντός ευρίσκονται, φέρουσιν την μεγαλύτερην δυσφημίαν εις το Έθνος».
Οι χαρακτηρισμοί του Θεοδώρητου ήταν σαφείς και σύμφωνοι με αυτούς του Γενναίου, που διέβλεπε ότι πίσω από την ταπεινότητα το Χατζηχρήστου, αρετή που του είχε εξασφαλίσει την υποστήριξη του Νικηταρά, λάνθανε μια «υπουλότης». Ανάλογος υπαινιγμός συνδέεται με μια άλλη βαριά κατηγορία που προσήφθη σε Βούλγαρο ή Σέρβο και ήταν η προδοσία της εξόδου του Μεσολογγίου. Κατά τη διάρκεια της πολιορκίας, το Μάιο του 1825, «νέος τις Χριστιανός, γέννημα της Σόφιας, μη λαλών άλλην γλώσσαν παρά την Τουρκικήν και Βουλγαρικήν» εγκατέλειψε τον μπέη που υπηρετούσε και προσήλθε στο ελληνικό στρατόπεδο, μεταφέροντας μάλιστα νέα για επικείμενη σερβική εξέγερση. Ένα όμως χρόνο αργότερα, ένας βούλγαρος ή σέρβος αυτόμολος θεωρήθηκε ως ο προδότης του σκοπού, του σχεδίου και της ημέρας της εξόδου. Δεν έχει τόση σημασία αν ήταν το ίδιο πρόσωπο που είχε δραπετεύσει το 1825, όσο η χρηστικότητα της παρουσίας των αλλοφώνων. Με την ίδια ευκολία που η αυτομόληση στο ελληνικό στρατόπεδο θεωρούνταν τεκμήριο της χριστιανικής αλληλεγγύης, το βάρος μιας ιστορικής προδοσίας αποδιδόταν επίσης σ’ έναν αλλόφωνο. Ο Φιλικός Αθανάσιος Βογορίδης, αν και γεννημένος στη Βουλγαρία, θεωρήθηκε κατά τον επικήδειό του το 1826 «τέκνο της Ελλάδος» κυρίως για την ελληνομάθειά του. Αντίθετα, ο αδελφός του, ο Στέφανος Βογορίδης, ήταν αυτός που αποκλήθηκε «παληο-βούλγαρις», σε διαφορετικές βέβαια περιστάσεις, από τον εκπρόσω πο της συντεχνίας των γουναράδων κατά την πατριαρχική εκλογή του 1835. Όσοι δεν μιλούσαν διόλου τα ελληνικά, δεν ήταν στην ίδια ακριβώς θέση. Άλλοτε ήταν «μαζώματα», που αναζητούσαν «λουφέ» και «διπλώματα», κι άλλοτε ένα ιππικό από πολεμιστές λιοντάρια· Βούλγαροι και Μακεδόνες «έβαζαν μπροστά» 3.500 έφιππους Τούρκους.
- Κατά την τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου , οι Τούρκοι διέθεταν 2 τεράστια ολομοβόλα . Την "Φατουμά" και τον "Χατζή Μπεκήρ". Με ένα από αυτά , ο Γιουσούφ πασάς ( Ρίου και Αντιρρίου ) , εκτόξευσε στον αέρα έναν άτυχο Έλληνα γιατρό, ύποπτο για κατασκοπεία.
- Οι Οθωμανοί έκοβαν τα αυτιά των νεκρών Μεσολογγιτών και τα έδιναν στον Ιμπραήμ πασά. Για κάθε ζευγάρι αυτιών , αυτός τους έδινε 50 τουρκικά πιάστρα ( 7 δουκάτα ). Αυτά τα αυτιά, αλατισμένα και τοποθετημένα σε βαρέλια , στέλνονταν στην Πόλη ως τρόπαια. Ένας Ευρωπαίος αξιωματικός στην υπηρεσία του Ιμπράημ , όταν αργότερα βρέθηκε στη Μεθώνη, ισχυρίστηκε πως αρκετά απ' τα ζεύγη αυτιών που στάλθηκαν στην Πόλη , ήταν νεκρών Οθωμανών. ( Πολλοί Οθωμανοί στρατιώτες , από απληστία , είχαν προχωρήσει σε αυτό προκειμένου να πάρουν την αμοιβή. Έτσι κι αλλιώς τα αυτιά δεν είχαν γλώσσα. ) Κάποιος αντίζηλός του το μαρτύρησε στον Ιμπράημ και αυτός, αγανακτισμένος , θέλησε να τον σκοτώσει κόβοντάς του τα δικά του αυτιά. Τελικά τον απέλυσε μόνο απ' την υπηρεσία.
0 .
Τους μεν κενούς ασκούς το πνεύμα διίστησι , τους δε ανοήτους ανθρώπους το οίημα. ( Σωκράτης [ στον Στοβαίο ] )
Στροφή αφιερωμένη στον Γάλλο φιλέλληνα και αγωνιστή του '21 Κάρολο Φαβιέρο απ' το ποίημα "Ενθουσιασμός" του φιλέλληνα Βίκτωρος Ουγκό. Η Ελλάδα τιμά τον Φαβιέρο : ( περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, τεύχος 44, εκδόσεις Περισκόπιο, Δημήτριος Γεδεών )
1 .
Τους μεν κενούς ασκούς το πνεύμα διίστησι , τους δε ανοήτους ανθρώπους το οίημα. ( Σωκράτης [ στον Στοβαίο ] )
.gif "Laughing")
στον αέρα έναν άτυχο Έλληνα γιατρό, ύποπτο για κατασκοπεία. 
( Πολλοί Οθωμανοί στρατιώτες , από απληστία , είχαν προχωρήσει σε αυτό προκειμένου να πάρουν την αμοιβή. Έτσι κι αλλιώς τα αυτιά δεν είχαν γλώσσα. 
) Κάποιος αντίζηλός του το μαρτύρησε στον Ιμπράημ και αυτός, αγανακτισμένος , θέλησε να τον σκοτώσει κόβοντάς του τα δικά του αυτιά. Τελικά τον απέλυσε μόνο απ' την υπηρεσία.
