Οι πρώτες αναφορές Βλάχων στις βυζαντινές πηγές.
Ιωάννης Σκυλίτζης ( 1090 μ.Χ. ) :
τούτων δὲ τῶν τεσσάρων ἀδελφῶν Δαβὶδ μὲν εὐθὺς ἀπεβίω ἀναιρεθεὶς μέσον Καστορίας καὶ Πρέσπας εἰς τὰς λεγομένας Καλὰς δρῦς παρά τινων Βλάχων ὁδιτῶν( Ο Δαβίδ, αδελφός του Βούλγαρου τσάρου Σαμουήλ , σκοτώθηκε το 976 μ.Χ. από Βλάχους οδίτες στην τοποθεσία Καλάς δρυς , μεταξύ Καστοριάς και Πρεσπών ).Το απόσπασμα αυτό του Σκυλίτζη αντιγράφει και ο Γεώργιος Κεδρηνός ( τέλη 11ου αι. ) .
Στρατηγικόν Κεκαυμένου ( 1078 μ.Χ. ) : Νικουλιτζᾶς (...) τὴν ἀρχὴν τῶν Βλάχων Ἑλλάδος. (...) (ἧσαν ι γὰρ ποίησαντες συνωμοσίαν μετὰ τῶν Βλάχων χαὶ τῶν Τριχαλιτῶν) (...) εἰς τὴν οἰκίαν Βεριβόου τοῦ Βλάχου (...) ἀπὸ μὲν τῶν Βλάχων τὸν πρόκριτον αὐτῶν ἄρχοντα Σθλαβωτᾶν τὸν Καρμαλάκην, ἀπὸ δὲ τῶν Λαρισσαίων Θεόδωρον Σκρίβονα τὸν Πεταστόν. (...) Παραγγέλλω δὲ ὑμῖν καὶ τοῖς ἐξ ὑμῶν τοῦτο. ἐπεὶ δὲ τὸ τῶν Βλάχων γένος ἄπιστόν τε παντελῶς καὶ διεστραμμένον, μήτε εἰς Θεὸν ἔχον πίστιν ὀρθὴν μήτε εἰς βασιλέα μήτε εἰς συγγενῆ ἢ εἰς φίλον ἀλλὰ ἀγωνιζόμενον πάντας καταπραγματεύεσθαι, ψεύδεται δὲ πολλὰ καὶ κλέπτει πάνυ, ὀμνύμενον καθεκάστην ὅρκους φρικωδεστάτους πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ φίλους καὶ ἀθετοῦν ῥᾳδίως, ποιοῦν τε ἀδελφοποιήσεις καὶ συντεκνίας καὶ σοφιζόμενον διὰ τούτων ἀπατᾶν τοὺς ἁπλουστέρους, οὐδέποτε δὲ ἐφύλαξε πίστιν πρός τινα οὐδὲ πρὸς τοὺς ἀρχαιοτέρους βασιλεῖς τῶν Ῥωμαίων. πολεμηθέντες παρὰ τοῦ βασιλέως Τραϊανοῦ καὶ παντελῶς ἐκτριβέντες ἑάλωσαν καὶ τοῦ βασιλέως αὐτῶν τοῦ λεγομένου Δεκαβάλου ἀποσφαγέντος καὶ τὴν κεφαλὴν ἐπὶ δόρατος ἀναρτηθέντος ἐν μέσῃ τῇ πόλει Ῥωμαίων. οὗτοι γὰρ εἰσὶν οἱ λεγόμενοι Δᾶκαι καὶ Βέσοι. ᾤκουν δὲ πρότερον πλησίον τοῦ Δανουβίου ποταμοῦ καὶ τοῦ Σάου, ὃν νῦν ποταμὸν Σάβαν καλοῦμεν, ἔνθα Σέρβοι. ἀρτίως οἰκοῦσιν, ἐν ὀχυροῖς καὶ δυσβάτοις τόποις. τούτοις θαρροῦντες. ὑπεκρίνοντο ἀγάπην καὶ δούλωσιν πρὸς τοὺς ἀρχαιοτέρους τῶν Ῥωμαίων βασιλεῖς καὶ ἐξερχόμενοι τῶν ὀχυρωμάτων ἐλεΐζοντο τὰς χώρας τῶν Ῥωμαίων. ὅθεν ἀγανακτήσαντες κατ'αὐτῶν, ὡς εἴρηται, διέφθειραν αὐτούς. οἳ καὶ ἐξελθόντες τῶν ἐκεῖσε διεσπάρησαν ἐν πάσῃ τῇ Ἠπείρῳ καὶ Μακεδονίᾳ, οἱ δὲ πλείονες αὐτῶν ᾤκησαν τὴν Ἑλλάδα. εἰσὶ καὶ δειλοὶ πάνυ λαγωῶν ἔχοντες καρδίαν, θάρσος δὲ ἔχοντες καὶ τοῦτο ἀπὸ δειλίας. παραγγέλλω οὖν ὑμῖν ἵνα μὴ πιστεύητε τούτοις τὸ σύνολον.( Ο Νικουλιτζάς , δουξ της Ελλάδος , έγινε άρχων των Βλάχων της Ελλάδος το 980 .
Οι Βλάχοι της Θεσσαλίας και οι Τρικαλίτες επαναστάτησαν το 1066 κατά των Βυζαντινών. Συνεδρίασαν στην οικία του Βεριβόου του Βλάχου. Η επανάσταση απέτυχε και συνελήφθησαν ο πρόκριτος των Βλάχων Σθλαβωτάς Καρμαλάκης και ο πρόκτιτος των Λαρισαίων Θεόδωρος Σκρίβονας Πεταστός.
Κατά την γνώμη του Κεκαυμένου οι Βλάχοι είναι γένος άπιστο και διεστραμμένο. Δεν πιστεύουν ορθά ούτε στον Θεό, ούτε σε βασιλιά , ούτε σε φίλο , ούτε σε συγγενή. Είναι ψεύτες, κλέφτες και επίορκοι. Από παλιά ποτέ δεν φάνηκαν πιστοί στους βασιλείς των Ρωμαίων. Ηττήθηκαν απ' τον Τραϊανό και ο βασιλιάς τους Δεκέβαλος σφάχτηκε. την κεφαλή του Δεκέβαλου την έμπηξαν σε δόρυ και την τοποθέτησαν στο κέντρο της Ρώμης σαν τρόπαιο. Οι Βλάχοι λοιπόν ήταν οι λεγόμενοι Δάκες και Βέσοι που ζούσαν στον Δούναβη και το Σάο ( Σάβα ) ποταμό - στον Σάβα τώρα ζουν οι Σέρβοι. Ζούσαν σε οχυρούς και δύσβατους τόπους . Υποκρίνονταν πίστη στους αρχαιοτέρους βασιλείς των Ρωμαίων , έβγαιναν όμως απ' τα οχυρά τους και λεηλατούσαν την χώρα των Ρωμαίων. Αγανάκτησαν οι Ρωμαίοι και τους νίκησαν. Τότε αυτοί διεσπάρησαν σε ολόκληρη την Ήπειρο και την Μακεδονία. Οι περισσότεροι όμως κατοίκησαν στην Ελλάδα [ θέμα Ελλάδος ]. Είναι δειλοί , έχουν καρδιά λαγών , είναι θρασύτατοι και ποτέ να μην τους εμπιστευτείτε ). Άννα Κομνηνή ( 12ος αι. ) : τὸν βουνὸν τὸν οὑτωσὶ ἐγχωρίως καλούμενον Κίσσαβον κατῆλθεν εἰς Ἐζεβάν·
χωρίον δὲ τοῦτο
Βλαχικὸν τῆς Ἀνδρωνίας ἔγγιστα διακείμενον (...) ὁπό σοι τε ἐκ Βουλγάρων καὶ
ὁπόσοι τὸν νομάδα βίον εἵλοντο (Βλάχους τούτους ἡ κοινὴ καλεῖν οἶδε διάλεκτος) (...) Πουδίλου τινὸς ἐκκρίτου τῶν
Βλάχων καὶ τὴν τῶν Κομάνων διὰ τοῦ Δανούβεως (...) Τῶν γοῦν Κομάνων παρὰ τῶν
Βλάχων τὰς διὰ τῶν κλεισουρῶν ἀτραποὺς μεμαθηκότων (...)
( Το χωριό Εζεβάν ήταν βλάχικο.
Ένας πρόκριτος των Βλα΄χων λεγόταν Πουδίλος.
Οι Κομάνοι έμαθαν τις κλεισούρες και τις ατραπούς απ' τους Βλάχους.
Στην Άννα Κομνηνή έχουμε την πρώτη επαγγελματική αναφορά σε Βλάχους , δηλαδή πως οι νομάδες κτηνοτρόφοι ονομάζονται "Βλάχοι" στην κοινή διάλεκτο . )==============================================
Αναφέρονται για πρώτη φορά Βλάχοι στα σιγίλλια του Βουλγαροκτόνου το 1020 μ.Χ. ; 
To θέμα έχει ζουμί.
Υποτίθεται πως τα όρια του θέματος Βουλγαρίας και της αρχιεπισκοπής Αχρίδος καθορίζονται από από τα 3 σιγίλλια του Βασιλείου του Β΄ του 1020, για τα οποία όμως υπάρχουν αμφισβητήσεις. Είναι αυτά στα οποία για πρώτη φορά αναφέρονται Βαρδαριώτες Τούρκοι ( μάλλον Ούγγροι ) και Βλάχοι ( :
ἀνὰ πᾶσαν Βουλγαρίαν Βλάχων καὶ τῶν περὶ τὸν Βαρδάρειον Τουρκῶν ὄσοι ἐντὸς Βουλγαρικῶν ὅρων εἰσὶ ).
Με 3 σιγίλλια του 1018 και του 1020, που παραδίδονται σε χρυσόβουλλο λόγο του Μιχαήλ Η Παλαιολόγου του 1272, όρισε τις επισκοπές που υπάγονταν στην αρχιεπισκοπή Αχρίδος…(Ιστορία των Ελλήνων, ΔΟΜΗ, τόμος 7, Κεφάλαιο 8, Σταυρίδου-Ζάφρακα Αλκμήνη, σελ. 437)
Υπάρχουν ερευνητές όμως που θεωρούν πλαστά αυτά τα σιγγίλια. ( Έτσι δεν θεωρείται η αναφορά τους η πρώτη μνεία σε Βλάχους , αλλά το
Στρατηγικό του Κεκαυμένου, η
Αλεξιάς της Άννας Κομννηνής και ο Ιωάννης Σκυλίτζης ). Λέει ο σπουδαίος Καραγιαννόπουλος :
Νομίζω ότι τα σιγίλλια του Βασιλείου Β΄ είναι εις την πραγματικότητα πλαστά. Αμφιβολίας ήγειρε και ο Δ. Ζακυνθηνός (Ιστορία 438), χωρίς όμως να επιμείνει επ’αυτού.(Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, τόμος Β,
Ιστορία Μέσης Βυζαντινής Περιόδου, σελ.474, σημείωση 926)
Και αλλού :
Αρκετοί μελετητές βασιζόμενοι σε αναφορές των σχετικών σιγιλλίων δέχονται ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας αναγνώρισε τη δικαιοδοσία της εκκλησιαστικής έδρας της Αχρίδος, όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στα χρόνια του Βούλγαρου τσάρου Σαμουήλ (976-1014).Ένα σημαντικό επιχείρημα, ότι οι επισκοπές Βεροίας, Σερβίων και Πέτρας δεν πρέπει να εντάχθηκαν στη δικαιοδοσία του Αχρίδος μετά τους βυζαντινο – βουλγαρικούς πολέμους, είναι επίσης το γεγονός ότι έχει βάσιμα αμφισβητηθεί η γνησιότητα των σιγιλλίων, καθώς άλλωστε και του χρυσοβούλλου του Μιχαήλ Η΄ που τα εμπεριέχει. Σύμφωνα με τη μελέτη της Ευ. Κωνσταντίνου ή Τέγου – Στεργιάδου πρόκειται για προϊόν πλαστογραφίας. Τα έγγραφα φαίνεται ότι χαλκεύτηκαν από τον αρχιεπίσκοπο Αχρίδος Ματθαίο, όταν το 1410 – 1416 επισκέφτηκε τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και διεκδίκησε τη διοίκηση των εν λόγω επισκοπών. Το γεγονός καθιστά αμφισβητήσιμες τις πληροφορίες που περιέχουν, όσες τουλάχιστον δεν πιστοποιούνται από άλλες ασφαλείς μαρτυρίες.(
σημείωση :Βλ. Ε. Κωνσταντίνου ή Τέγου – Στεργιάδου , Σιγίλλια 17 κ.ε., 85 κ.ε. –
Της ιδίας, Ο χρυσόβουλλος λόγος του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου του έτους 1272 και η Εκκλησία Βουλγαρίας, Βυζαντιακά 10 (1990) 227-246. – Της ιδίας, Die Echtheit der Sigillia von Basilius II für das Erzbistum von Achrida, Βυζαντιακά 17 (1997) 263-284. – Α. Σταυρίδου – Ζαφράκα, Βοδηνά 176 -177. – Β. Κατσαρός, Πέτρα 120. –
Βλ. και Δ. Α. Ζακυθηνός , Βυζαντινή Ιστορία (324 -1071) , Αθήνα – Γιάννενα1989, σ. 438. – Ι. Καραγιαννόπουλος , Ιστορία 474 σημ. 926· Θεσμοί 321, που επίσης διατύπωσαν τις αμφιβολίες τους για τη γνησιότητα των σιγιλλίων. – Αντιθέτως βλ.
F. Dölger – A. Müller – A. Beihammer, Reg . 806, 808, όπου χαρακτηρίζεται ως αποτυχημένη η προσπάθεια της ιστορικού να αποδείξει την πλαστότητα των εγγράφων. )
https://www.academia.edu/7416297/%CE%97 ... 7856-20-3_σελ. 177-179
Απ' την παραπάνω εργασία
Σέρβια (σημείωση 693, σελ. 179) :
Γύρω στο 1071 το Στρατηγικόν του Κεκαυμένου αναφέρει: "Σέρβεια πόλις ἐστὶν ὀχυρὰ ἐν Βουλγαρίᾳ" . Εννοεί προφανώς τη γεωγραφική περιοχή, που στις αρχές του 11ου αι. αποτελούσε την περιφέρεια του θέματος Βουλγαρίας. Πιθανόν τα Σέρβια μετά τη λήξη των βυζαντινο – βουλγαρικών πολέμων να εντάχθηκαν διοικητικά στο θέμα Βουλγαρίας (πρβ. όμως Ι. Τζανής , Θέμα Σερβίας 157 κ.ε., που δεν περιλαμβάνει τα Σέρβια στις στρατηγίδες του θέματος Βουλγαρίας). Δεν υπάρχουν ωστόσο στοιχεία που να τεκμηριώνουν ή έστω να υπονοούν την εκκλησιαστική υπαγωγή της επισκοπής στην περιφέρεια της αρχιεπισκοπής Αχρίδος. Βέροια :
καὶ αὐτή, ἐπισκοπὴ οὖσα τῆς ἁγιωτάτης μητροπόλεως Θεσσαλονίκηςκαι
ἐπισκοπῇ οὖσα τῆς ἁγιωτάτης μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, ἄλλοι δὲ ὡς λέγουσί ποτε καὶ τοῦ Ἀχριδῶνκαι
ἡ Βέροια, ἐπισκοπὴ οὖσα τῆς ἁγιωτάτης ἀρχιεπισκοπῆς Ἀχρίδος1025
1045
Κατά τον Βλάσιο Φειδά ( Εκκλησιαστική Ιστορία , τόμος Β΄, σελ . 219 - 222 ) :
